خیار غبن چیست؟
خیار عبارت است از توانایی یکی از اشخاص قرارداد برای از بین بردن قرارداد. قانون مدنی ایران از ده خیار نام برده است که یکی از این خیارها، خیار غبن می‌باشد.
غبن به معنای فریفتن و گول زدن آمده‌است و در عالم حقوق عبارت است از زیانی که در اثر عدم تعادل بین قیمت پرداخت شده توسط مشتری و ارزشی که کالا واقعا داشته است، به میزان بسیار زیاد و قابل توجهی (فاحش) به طرف دیگر قرارداد وارد شده است که ماده ۴۱۶ قانون مدنی به آن اشاره دارد. برای مثال اگر فروشنده فرشی که ۱۰ میلیون قیمت دارد را به مشتری به مبلغ ۳۰ میلیون که تفاوت قابل توجهی است بفروشد، برای مشتری حق از بین بردن قرارداد و اعمال خیار غبن به‌وجود می‌آید. همچنین اگر فرش ۱۰ میلیونی را فروشنده به علت فریفته شدن و گول خوردن( مغبون شدن) توسط مشتری ۵ میلیون فروخته باشد، در این صورت فروشنده می‌تواند قرارداد را برهم بزند.
ماده ۴۱۷ قانون مدنی معیار (فاحش بودن) را برای این خیار درنظر گرفته است به این معنا که در عرف و در بازار و میان مردم باید قضاوت کرد که آیا غبن و فریفته شدن، فاحش است یا خیر؟ و کسی که ادعا می‌کند که مغبون و فریفته شده است بایت کند که کالای خریداری شده به این گرانی بود یا به این ارزانی نبود.
در خیار غبن به این نکات باید توجه کرد:
1- برای اینکه متوجه شویم که غبن اتفاق افتاده است یا خیر، باید “شرایط قرارداد” را درنظر گرفت. برای مثال هرگاه شخصی یک قطعه فرش را که ارزش واقعی آن ۱۰ میلیون است به مبلغ ۱۵ میلیون به صورت اقساط و با فواصل طولانی خریداری نماید، نمی‌توان او را مغبون تلقی کرد چراکه قیمت واقعی فرش در وضعیت و شرایط عادی بوده و نه قرارداد اقساطی.
2- این خیار فوری است. به این معنا که از زمانی که شما به غبن آگاه شدید شروع می‌شود. برای مثال یک ماشین بیست میلیونی که فروشنده آن را به مبلغ سی میلیون فروخته است، را درنظر بگیرید. ۶ ماه از این قرارداد گذشته و مشتری پس از ۶ ماه متوجه می‌شود که مغبون شده است. از این زمانی که مشتری متوجه غبن خود می‌شود، باید بلافاصله قرارداد را برهم بزند چراکه اعمال این خیار به صورت فوری می باشد.
3- اگر یک فرش ۱۵ میلیونی به مبلغ ۳۰ میلیون فروخته شود و مشتری خواهان ازبین بردن قرارداد (فسخ) باشد و فروشنده بگوید: ۱۵ میلیون مابه‌التفاوت را پس می‌دهم ولی قرارداد از بین نرود، بازهم باعث از بین رفتن خیار غبن نمی‌شود و این خیار، همچنان برای مشتری وجود خواهد داشت و می‌تواند قرارداد را برهم بزند.
4- برای تعیین مبلغ یا میزان غبن و اختلاف قیمت، ملاک، ارزش کالا در هنگام قرارداد است نه زمان برهم زدن قرارداد. برای مثال اگر کالا هنگام قرارداد ۲۰ هزار تومان ارزش داشته باشد و خریدار آن را ۳۰ هزار تومان خریده باشد و اکنون همان کالا ۱۰ هزار تومان ارزش داشته باشد، بازهم خریدار می‌تواند به استناد خیار غبن، قرارداد را برهم بزند و منحل کند.
5- مطابق ماده ۴۱۸ قانون مدنی؛ اگر مغبون هنگام قرارداد از قیمت کالا باخبر بوده و با این حال، قرارداد بسته است خیار غبن نخواهد داشت زیرا با آگاهی بر قیمت حقیقی قرارداد، خود اقدام به ضرر خودش کرده است و غبن در این صورت منتفی است.
